World War III

De Iraanse satire World War III opent met een citaat dat door de filmmakers (waarschijnlijk onterecht) aan Mark Twain wordt toegeschreven, maar dat ik ken uit het liedje Oostende van Spinvis: “De geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt altijd een keer”. Het citaat zet alvast op scherp waar regisseur Houman Seyedi naartoe wil, zonder dat hij het hardop kan zeggen. Door de iconografie rond de Holocaust op zijn kop te zetten, kan Seyedi impliciet commentaar leveren op de autoriteiten en maatschappij van zijn thuisland.

World War III won op het afgelopen filmfestival van Venetië zowel de prijs voor Beste Film als die voor Beste Acteur in het Orrizonti-programma, een zijcompetitie voor meer avontuurlijker films naast de hoofdcompetitie voor internationale kanonnen. Het was een van de vier Iraanse films die voor het festival waren geselecteerd, naast onder meer Jafar Panahi’s meesterlijke No Bears in competitie. Het was een opvallend groot aantal voor een klein land dat filmmakers bovendien strenge restricties oplegt. Alle vier die films draaien ze in de kern om het creëren van fictie om te overleven onder een totalitair bewind.

Dat ligt in World War III zeer aan het oppervlak: de film gaat expliciet over het maken van films. Het draait om de dakloze dagloner Shakib, die wordt ingehuurd op een filmset. In eerste instantie als bouwvakker, dan als nachtwaker, en dan als bijrolspeler in de film, die blijkt te draaien om despoten doorheen de geschiedenis. En dus wordt Shakib in het gevangeniskloffie van de vernietigingskampen uit de Holocaust gehesen.

Maar het kan nog een stapje erger. Door een samenloop van omstandigheden wordt hij ook voor een andere rol gevraagd: die van van Adolf Hitler. Het moment waarop Shakibs volle baard wordt afgeschoren tot alleen een Hitler-snorretje overblijft, is een van de meest vervreemdende beelden die ik het afgelopen jaar in films heb gezien.

Er volgen nog allerhande verwikkelingen rod Shakibs geliefde, sekswerker Ladan, die hij op de set verstopt, en met een misdaadsyndicaat dat geld van haar eist. Het zijn schermutselingen die opbouwen naar een hartverscheurende finale, en tegelijkertijd zorgen dat Seyedi’s scherpe maatschappijkritiek wat omfloerst wordt. Met westerse ogen bekeken kan wat hij uitspookt met WO2-iconografie soms respectloos lijken, maar in de Iraanse context, waar Holocaust-ontkenning officieel overheidsbeleid is, is het subversief op een heel andere manier.

Verbazingwekkend genoeg werd World War III door de Iraanse filmautoriteiten geselecteerd als hun officiële Oscar-inzending – Seyedi’s kritiek is hen blijkbaar over het hoofd gevlogen. Maar de goede verstaander heeft aan dat openingsscitaat al genoeg: de geschiedenis rijmt altijd een keer, en als het in jouw buurt rijmt op “Holocaust”, kun je maar beter op gaan letten.

Joost Broeren-Huitenga